Peter Boerenfijn: 'Laat ouderen zélf uitvinden hoe ze zelfstandig in gezamenlijkheid kunnen wonen'

Kom bij Peter Boerenfijn niet aan met de bewering dat verzorgingshuizen na 40 jaar rijp zijn voor de sloophamer. Liever geeft de Habion-voorman bestaande gebouwen een tweede jeugd, en daarmee de bewoners. Die krijgen wat ze nodig hebben en organiseren de rest zelf.

'Jarenlang werkte ik in verschillende functies bij de Stichting Studentenhuisvesting Leiden. Na een directiefunctie bij brancheorganisatie Aedes kwam in 2006 Habion op mijn pad. Mijn interesse voor ouderenhuisvesting was eerder al gewekt toen mijn moeder in een verpleeghuis ging wonen. Haar kamergenoot schreeuwde voortdurend. Volgens het personeel had mijn moeder geluk dat ze niet op een vierpersoonskamer lag. Toen al dacht ik: dit kan toch anders?'

Badkamer te klein

'Kort na mijn aanstelling ontdekte ik dat de combinatie ouderen en wonen in sommige gevallen een aparte is. De ouderenzorg is volledig geprofessionaliseerd en geïnstitutionaliseerd. In verzorgingshuizen wordt bijna alles voor ouderen bepaald, van hoe hun dagbesteding eruitziet tot hoe laat ze naar bed gaan. Ook worden huizen na zo’n 40 jaar gesloopt, omdat ze functioneel zijn verouderd. Nieuwbouw vanwege een te kleine badkamer? Dit moest anders.'

Kapitaalvernietiging

'Er komen heel veel ouderen aan, van wie steeds meer mensen kwetsbaar zijn; ook vanwege hun vaak kleine pensioen. Dan heb je juist betaalbare gebouwen nodig waar mensen samen kunnen wonen. Als je thuiszorg en Wmo-voorzieningen concentreert op een plek waar het leuk en gezellig is, ben je spekkoper. En dan heb ik het nog niet over de efficiency voor onder meer de inkoopafdeling. Slopen is dan ook onnodig, allesbehalve duurzaam en in mijn optiek pure kapitaalvernietiging.”

Te sloop

'We hebben studenten van de Academie Bouwkunde in Amsterdam gevraagd sloopgebouwen te bezoeken en te kijken wat eraan mankeerde. Hun conclusie: met de stenen eigenlijk niets, wel met het gebruik. Hierop is Habion in 2013 het experiment Bejaardenhuis een tweede jeugd gestart, in verzorgingshuis De Benring in Voorst dat op de sloopnominatie stond. We hebben een bord in de tuin geplaatst met de tekst: 'wegens gebrek aan belangstelling te sloop'. Bewoners en inwoners van het dorp reageerden massaal.'

Juist een kleine douche

'Centrale vraag tijdens de hierop volgende inspiratiebijeenkomst was: hoe wil je oud worden? Zo’n 400 belangstellenden zorgden uiteindelijk voor wel 1000 wensen en ideeën. Duidelijk werd ook wat bewoners zélf wilden. Zo gaven ze bijvoorbeeld aan dat ze juist een kleine douche handig vonden, omdat ze zich zo aan twee kanten konden vasthouden aan de muur. Driekwart van alle veranderingen realiseer je dan ook door anders naar de situatie te kijken, een kwart door te moderniseren.'

Kansen pakken

'Zo’n nieuwe opzet is wennen, dat merk je. Een oudere heer zei: 'alles goed en wel met die 1000 wensen en ideeën, maar ik vertrouw de zorgorganisatie, gemeente en corporatie niet.' Daarop hebben wij gezegd: 'pak je kans. Vind samen uit hoe je dit gebouw wilt gebruiken: wij helpen je.' Habion heeft alleen op papier het gebouw in eigendom, het dagelijkse eigenaarschap ligt bij de bewoners en inwoners van Voorst. Wij hebben het project losgelaten, zonder het te laten vallen.'

Friet en bier

'Eind oktober is het gebouw officieel heropend. Naast ouderen wonen er in de aanleunwoningen ook jongeren, onder meer uit het nabijgelegen orthopedagogisch behandelcentrum De Beele. Een gezamenlijke woonzorgcoöperatie fungeert als overlegpartner met Habion en de twee betrokken zorgorganisaties. De afgelopen tijd is een enorme cohesie ontstaan. Bewoners en inwoners laten zich echt gelden. Tijdens de drukbezochte opening bijvoorbeeld wilden de mensen liefst een informeel praatje met friet en bier. Dat gebeurde dus ook.'

Feestjes vieren

'Of gemengd groepswonen de oplossing is tussen zelfstandig thuis wonen en de kleinschalige woonsetting in een verzorgingshuis? Jongeren en ouderen gaan prima samen, zo is mijn ervaring uit bijvoorbeeld vergelijkbare projecten in Zwolle en Doetinchem. Voor jongeren geeft het een gevoel van veiligheid. Andersom zien ouderen het als een groot voordeel om andere gesprekken te voeren, nieuwe dingen te doen, meer te bewegen en meer contact met de buitenwereld te hebben. Ze zijn blij met de verbinding met jongeren en met de eventuele feestjes die ze samen kunnen vieren.'

Niet klagen

'Anders dan wat Den Haag voorschrijft, lossen wij het ouderenhuisvestingsvraagstuk liefst lokaal op. Het heeft geen zin om te klagen over bezuinigingen en dichtgetimmerde institutionele besluiten. De kunst is om met de mensen zelf uit te vinden hoe ze op de meest prettige manier zelfstandig in gezamenlijkheid kunnen wonen. Het lijkt zo mooi; de verzorgingsstaat waar iedereen volgens het gelijkheidsbeginsel recht heeft op een intramuraal pakket. Maar daarmee pakken we ook heel veel van de mensen af. Geef ouderen de zorg die ze nodig hebben en laat ze de rest zelf organiseren.'

Een beetje helpen

‘Geef ouderen de zorg die ze nodig hebben en laat ze de rest zelf organiseren’

'Grootste opgave in de ouderenzorg, denk ik, is dat we niet te veel voor onze ouderen moeten zorgen. Help mensen een beetje om ze zo zelfstandig mogelijk te laten leven. Nu gaan mensen te vaak naar een verzorgingshuis om te sterven. Terwijl ze er eigenlijk naartoe moeten gaan om te wonen. Je zult zien: dan bloeien ze echt op.'

Reuring en privacy

'Waar ik van opbloei en hoe ik zelf beter oud wil worden? Dan denk ik aan mijn studententijd. Het lijkt me geweldig die tijd weer te beleven van het in één huis wonen, het met elkaar eten, samen dingen doen, de ander te helpen, het jezelf kunnen terugtrekken als je dat wil. De combinatie van ongedwongen gezelligheid en samen zijn, van reuring en privacy spreekt me enorm aan. Daar teken ik voor.'