Professioneel begeleiden van zin- en levens(einde)vragen van ouderen: hoe doe je dat?

Het zal je niet zijn ontgaan: de politieke discussie over het vrijwillige levenseinde is weer flink opgelaaid sinds de initiatiefwet 'Waardig levenseinde'. En dat is niet voor niets.

Voorstanders pleiten voor deze initiatiefwet omdat die mensen de mogelijkheid biedt om, los van ondragelijk en uitzichtloos fysiek of psychisch lijden, hun leven als voltooid te beschouwen. Door deze wet kunnen mensen buiten het medisch circuit om geholpen worden bij hun stervenswens.

Tegenstanders van de initiatiefwet staan op het standpunt dat de huidige euthanasiewetgeving voldoende mogelijkheden biedt om mensen te ondersteunen bij hun stervenswens. De zorgvuldigheidseisen die deze wet omgeeft zijn volgens hen terecht, omdat de overheid vooral een rol heeft om leven te beschermen.

Sfeerfoto: oudere man kijkt uit het raam

Een deel van de tegenstanders legt het accent op de mogelijke relatie tussen de ervaring van voltooid leven en de kwaliteit van de zorg. Daarnaast is het volgens veel mensen nog maar de vraag of een als voltooid ervaren leven ook voltooid is.

Achter de geraniums

Lineke was gewend zelf aan het stuur te zitten. Ze is nu op de leeftijd dat anderen (be)sturen wat zij lange jaren met zoveel elan gedaan heeft, zowel persoonlijk als professioneel.

Zij weet dat het leven zo is zoals zij het nu meemaakt. Maar het doet heel erg pijn: zo nauwkeurig weten hoe de dingen werken (‘hoe de hazen lopen’, noemt zij het), maar er geen rol meer in hebben en niet gevraagd worden om mee te denken.

Lineke oogt als iemand die nog volop meedoet, qua kleding, gastvrijheid, aanwezigheid. Maar zij ervaart zichzelf als uitgerangeerd, nutteloos en overbodig.

Een jaar geleden is haar man overleden. Ze hadden samen zijn sterven goed voorbereid met ondersteuning van de professionals om hen heen. Maar de verzamelde pillen kreeg haar man niet weggeslikt.

Achteraf is ze blij dat zij zo dichtbij kon blijven en hem naar zijn einde heeft kunnen brengen. Samen die grote en lastige beslissingen nemen. Maar daar zit ook groot verdriet: ’Ik moet het helemaal alleen doen’.

Nu heeft zij zelf de keuze gemaakt: uit het leven stappen. Als een bestuurder, die zij zo lang geweest is, heeft ze het traject uitgestippeld: medicijnen, periode, datum, afscheidsbrieven aan haar kinderen en kleinkinderen. Geen onafgemaakte zaken achterlaten.

De keuze is voor haar een logische. Ondanks haar nog zeer actieve maatschappelijke betrokkenheid. Maar daar zit geen drive meer achter, ze heeft er geen zin meer in. Alleen nog zin om haar leven op een haar passende manier af te ronden: netjes afgewerkt. Niemand heeft haar meer nodig.

Ja of Nee?

Lineke wil niet meer. Ze heeft het gevoel dat ze het alleen moet doen. Ze wil de regie in eigen hand houden en het leven op een voor haar passende manier afronden. Ze voelt dat haar leven voltooid is.

Professioneel omgaan met de existentiële worsteling van mensen zoals Lineke is lastig.

We hebben vaak de neiging weg te gaan bij de pijn en het verdriet die deze worsteling en levens(einde)vragen kunnen oproepen. Het is moeilijk om dicht bij deze levens(einde)vragen te blijven. Dat komt omdat je al snel zelf geraakt wordt. Omdat je zelf in het geding raakt.

Een te snel ‘ja, u kan geholpen worden met uw stervenswens’ of een te snel ‘nee, het leven heeft u nog zo veel te bieden’ geven wel een antwoord op het dilemma, maar stoppen ook het gesprek. Terwijl achter de ervaring van het voltooide leven ook nog andere belangrijke zin- en levens(einde)vragen schuilen, zoals: doe ik er nog toe? Wat laat ik na? Wat beteken ik nog voor anderen? Wat wil ik nog doen? Deze vragen komen voort uit grotere levensvragen: hoe kijk ik terug op mijn leven? Hoe kijk ik vooruit naar het einde?

Als professional krijg je vaak van dichtbij te maken met worstelingen als die van Lineke. Het is dan belangrijk om samen goed te zoeken, hoe moeilijk dat ook kan zijn. Het is belangrijk om de wezenlijke dialoog met de cliënt die worstelt met levens(einde)vragen aan te gaan.

Op grote afstand van de cliënt die zijn leven als voltooid ervaart, wordt veelal een eenduidig standpunt voor of tegen ingenomen, maar in de nabijheid van deze cliënt worstelt de professional vaak met de vraag hoe hij het beste om kan gaan met de meerduidige ervaring van het voltooide leven.

Over de auteurs

Rinske Boomstra is adviseur kwaliteit van zorg bij Vilans. Ze is onder andere expert op het gebied van in zingeving en levensvragen en in die rol ook betrokken bij het Expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen. Ook is zij betrokken bij BeterOud als expert op het thema Zingeving.

Martijn Simons werkt bij Vilans als adviseur op het gebied van persoonsgerichte zorg en de zorgmedewerker in verandering. Martijn heeft een achtergrond in filosofie en is gespecialiseerd in mensgericht organiseren.

Oproep: hoe ga jij om met levensvragen?

Herken je de moeite om de wezenlijke dialoog met de cliënt, die een stervenswens uit, aan te gaan?

En hoe ga jij daar dan mee om? Ben je benieuwd naar hoe je collega’s hier mee omgaan?

Door het delen van onze verhalen en ervaringen kunnen we van elkaar kunnen leren en mensen zoals Lineke de hulp en ondersteuning bieden die aansluit op hun behoeften.

Laat het ons weten door hieronder een reactie achter te laten of door een e-mail te sturen naar Rinske Boomstra (r.boomstra@vilans.nl) of Martijn Simons (m.simons@vilans.nl).