Sport en bewegen tegen eenzaamheid bij ouderen

Gepubliceerd op: 22-09-2020

Veel groepen in Nederland zijn ‘sociaal kwetsbaar’ en dat geldt zeker ook voor ouderen. Maar wat bedoelen we precies daarmee? Hoe verhoudt sociale kwetsbaarheid zich tot eenzaamheid? En hoe kun je sport en bewegen inzetten om eenzaamheid te gaan?

Fysieke kwetsbaarheid: minder zelfredzaam

We spreken van fysieke kwetsbaarheid als minstens 3 van de volgende factoren minder worden: bewegen, spierkracht, gewicht, uithoudingsvermogen en loopsnelheid. Fysiek kwetsbare ouderen worden eerder afhankelijk van anderen, zijn minder zelfredzaam, kunnen niet meer thuis blijven wonen en verblijven langer in ziekenhuizen. Fysieke kwetsbaarheid is een proces, het gaat geleidelijk. Met het ouder worden neemt het risico op fysieke kwetsbaarheid toe.

Percentage stijgt door vergrijzing

Doordat mensen steeds ouder worden, telt Nederland steeds meer fysiek kwetsbare mensen. In Nederland stijgt het aandeel 65-plussers van 16% (2,7 miljoen) in 2012 naar 25% (4,7 miljoen) in 2050. Van deze ouderen is 6 tot 11% kwetsbaar.

In haar proefschrift concludeert Astrid Schop – Etman dat activiteiten waarbij ouderen intensief bewegen het meest waardevol zijn bij het voorkomen van fysieke kwetsbaarheid. In het artikel ‘Hoeveel moet je als 65-plusser bewegen om gezond te blijven?’ lees je wat de beweegrichtlijn is voor ouderen.

Sociale kwetsbaarheid

Sociale kwetsbaarheid heeft te maken met het tekort aan sociale relaties in je leven, of het ervaren van te weinig sociale steun van anderen. Deze vorm van kwetsbaarheid heeft ook te maken met verlieservaringen, zoals het wegvallen van betekenisvolle relaties, het verlies van maatschappelijke rollen en een toenemende afhankelijkheid. Lees het achtergrondartikel: Sociale kwetsbaarheid bij ouderen bestrijden met sport.

Beperken van kwetsbaarheid bij ouderen: bewegen helpt

Kwetsbare ouderen doen een groot beroep op de Wmo en op de zorg. Reden om daar waar het kan in te zetten op het voorkomen en beperken van kwetsbaarheid bij ouderen. Een slechte leefstijl, en dan met name onvoldoende bewegen, zorgt voor meer kwetsbaarheid. De regie ligt vooral bij de gemeenten. In het artikel Beperken van kwetsbaarheid bij ouderen: bewegen helpt lees je meer over welke uitdagingen lokale organisaties ervaren en hoe kunnen ze deze aanpakken.

Eenzaamheid komt vaak voor

Eenzaamheid wordt veroorzaakt door een groot aantal verschillende factoren. Eigen gezondheidsproblemen of gezondheidsproblemen van de partner bijvoorbeeld. Of een beperkt sociaal netwerk. Ook verlegenheid, een negatief zelfbeeld of een gebrek aan sociale vaardigheden kunnen bijdragen aan gevoelens van eenzaamheid.

Naarmate mensen ouder worden, zien we deze gevoelens toenemen. Uit de Gezondheidsmonitor van 2018 blijkt dat ruim 700.000 ouderen zich eenzaam voelen. In 2030 kunnen dit er 1,1 miljoen zijn. Dat is zorgwekkend. Vooral omdat de gevolgen van eenzaamheid verstrekkend kunnen zijn: een verhoging van een mogelijk risico op ziekte van Alzheimer, coronaire hartziekten, depressie, suïcide en vroegtijdig overlijden.

Sport en bewegen: kansen benutten

Veel gemeenten richten zich al op kwetsbare en eenzame ouderen vanuit het sociaal beleid. De inzet van sport- en beweegactiviteiten kan daarbij uitstekend werken. Samen sporten of bewegen is immers bij uitstek een manier om anderen te ontmoeten en om bij een groep te horen. Plus: fitte ouderen zijn beter in staat om er op uit te gaan en anderen te ontmoeten of om hun sociale activiteiten te kunnen blijven uitvoeren.

Lees meer over de rol van sport en bewegen om eenzaamheid tegen te gaan.
Wat je als gemeente in kunt zetten op het voorkomen en beperken van kwetsbaarheid bij ouderen, lees je in het artikel: Beperken van kwetsbaarheid bij ouderen: bewegen helpt.

Landelijk actieprogramma: Eén tegen eenzaamheid

Met het programma ‘Eén tegen eenzaamheid’ wil de overheid eenzaamheid onder ouderen eerder signaleren en doorbreken. Maatschappelijke organisaties, gemeenten, bedrijven en ondernemers en de Rijksoverheid slaan hiervoor de handen ineen. Dit doen zij in landelijke en lokale coalities (samenwerkingsverbanden).

Lokale coalities tegen eenzaamheid: zet in op bewegen!

Bij het uitvoeren van het programma Eén tegen eenzaamheid hebben gemeenten een sleutelrol. Vanuit het ministerie van VWS worden gemeenten ondersteund om lokale coalities tegen eenzaamheid te vormen. De aanpak kan per gemeente verschillen. Kansen dus voor lokale samenwerkingsverbanden vanuit verschillende beleidsterreinen. Werk je als buurtsportcoach, ouderenconsulent of als (beleids)medewerker Sport? Onderzoek samen met je collega’s bij Zorg, Welzijn of Openbare Ruimte de vele mogelijkheden van sport en bewegen binnen zo’n coalitie. En andersom geldt dat uiteraard ook. Zoek bijvoorbeeld vanuit Zorg en Welzijn de verbinding op met je collega-ambtenaren vanuit het domein van sport en bewegen.

Interventies, inspiratie en voorbeelden

Sport en bewegen inzetten om kwetsbaarheid en eenzaamheid bij ouderen aan te pakken. Met welke partijen moet je dan samenwerken? Hoe hebben anderen dat al elders gedaan? Een paar voorbeelden:

Sport en eenzaamheid: het effect van Sociaal Vitaal in de wijk
Actief Plus in negen gemeenten ingezet tegen eenzaamheid.
Gaas, een methode om ouderen in sociaaleconomische achterstandswijken te bereiken en te bevorderen dat ze blijven bewegen
BeweegSamen in Zwolle, vergroot je sociale actieradius

Er zijn diverse sport- en beweegaanpakken die zich richten op ouderen en kwetsbaarheid/eenzaamheid. Je hoeft niet zelf het wiel opnieuw uit te vinden. Oriënteer je op bestaande interventies die zich al in de praktijk bewezen hebben en waar je met creativiteit en lokale inbreng mee aan de slag kunt.

Beweeginterventies specifiek gericht op kwetsbare doelgroepen:

Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO)
Elke stap telt

Beweeginterventies specifiek gericht op eenzaamheid:

Meer interventies vind je in de database van Kenniscentrum Sport.

Meer lezen

Auteur: Jolanda de Zeeuw