Kunst aan de keukentafel van ouderen

Kunstactiviteiten ontwikkelen die het leven van ouderen in de wijk beter én leuker maken. Daarvoor maken projectleider Maria van der Post en vrijwilliger Nel van der Meulen zich sámen sterk via het Achterhoekse programma Lang Leve Kunst en Naoberschap. Een van hun projecten is Kunst aan de Keukentafel.

Professional en vrijwilliger werken succesvol samen

Nel is vrijwilliger voor Kunst aan de Keukentafel in Bronckhorst, de gemeente waar ze ook woont. ‘We zoeken eerst uit wat een oudere wil,’ vertelt ze. ‘Daar zoek ik dan een kunstenaar bij. Die gaat drie keer naar die oudere thuis om samen kunst te maken. Pianospelen, schilderen, poëzie en zingen in dialect. Het kan allemaal. Door COVID-19 is het wel lastiger geworden.’

De kansen van COVID-19

‘Bij de eerste coronagolf zijn we gestopt met projecten bij ouderen thuis,’ zegt Maria. ‘Maar dan krijgen mensen geen bezoek meer, terwijl ze daarvoor leven. Daarom gaan we nu door met Kunst aan de Keukentafel. We desinfecteren onze handen, gebruiken een mondkapje en we houden afstand. Voor ouderen die geen bezoek willen, hebben we een manier gevonden om toch bij de mensen thuis te komen: Kunst door de Brievenbus.’ 

Kunst door de Brievenbus

‘Kunst door de Brievenbus is coronaproof,’ zegt Nel. ‘Een kunstenaar bedenkt elke week een tekenopdracht. Die krijgen ouderen door de brievenbus. De opdrachten prikkelen de fantasie en geven plezier. Elke deelnemer heeft een vrijwilliger als contactpersoon. Deelnemers werken alleen, met een bekende of met een kleinkind. Als de opdracht af is, fotograferen wij het resultaat. Dat kan coronaproof, bij de voordeur of door het raam. Mensen mogen ook een foto mailen. De resultaten exposeren we later. Dit is een mooie manier om toch bij ouderen achter de voordeur te komen, én hen actief te houden met kunst. ‘

Vertrouwen

‘Bij ouderen binnenkomen is niet makkelijk,’ vertelt Maria. ‘Daarom zijn vrijwilligers als Nel ongelooflijk belangrijk. Ze is open, spontaan en stapt makkelijk op mensen af. Nel staat altijd aan. Als ze boodschappen doet of als er iemand komt collecteren. Bij elke ontmoeting bedenkt ze hoe ze een linkje kan leggen naar onze projecten. En omdat ze hier woont, heeft ze snel het vertrouwen. Dat is voor mij als buitenstaander lastiger. Nel is goud waard.’ 

Netwerk

‘Ik begin altijd met mijn eigen netwerk,’ vertelt Nel. ‘Dat is het voordeel van vrijwilligers in de buurt. En ik ben lid van een vrouwennetwerk. Zij brengen me in contact met ouderen. Ik ken iemand die boodschappen bezorgt bij mensen. Dan geef ik een foldertje mee dat hij kan achterlaten bij mensen die wel een oppeppertje kunnen gebruiken.’ 

Niet zielig

‘We praten liever niet over kwetsbare of eenzame ouderen,’ zegt Maria. ‘Dan voelen mensen zich zielig en dat is het laatste wat je wilt. Nel vult haar aan. ‘We werken ook samen met buurtzorg, thuiszorg, de diaconie en praktijkondersteuners van huisartsen. Zij kennen de mensen die wij zoeken en brengen ons met hen in contact.’  

Organisch

‘In het begin onderhield Maria het contact met alle betrokkenen,’ vertelt Nel. ‘Inmiddels heb ik de kunst bij haar afgekeken en doe ik het vaak. Daar is onze rolverdeling in veranderd. Maria ziet mijn deskundigheid. Dat is fijn. Ik houd haar op de hoogte van wat ik doe. Als ik denk: hier moet een professional bij zijn, zoals bij een gesprek met ambtenaren van een sociaal team van de gemeente, dan vraag ik Maria erbij. Onze samenwerking is organisch.’  

Rollen

‘De rollen zijn duidelijk,’ vertelt Maria. ‘Ik ben eindverantwoordelijk voor de projecten. Ik zorg voor de administratie en dat iedereen betaald krijgt, maar verder doen we het samen, als gelijke.’ 

Succesfactoren

Vertrouwen en gelijkwaardigheid zijn belangrijke succesfactoren. ‘Er is geen concurrentie tussen ons,’ stelt Nel. ‘Dat is fijn. Ik kan altijd mijn verhaal kwijt bij Maria en is er ruimte voor mijn ideeën. We kijken samen hoe we iets tot stand kunnen brengen. Als iemand een extra bijeenkomst met een kunstenaar nodig heeft en ik kan uitleggen waarom, dan staat Maria daarvoor open.’ 

Tips

Tips van Maria en Nel om kunstactiviteiten met ouderen tot een succes te maken​

• Breng kunstactiviteiten als een cadeau. Het is geen oplossing voor een probleem, maar iets moois.
• Ga koffiedrinken met partners en vertel wat je allemaal doet. Daar worden mensen enthousiast van.  
• Lukt het niet meteen om zorgpartners enthousiast te maken? Bied hen dan een workshop aan van een kunstenaar zodat ze het zelf kunnen ervaren. ‘Toen we dat deden stroomden de aanmeldingen binnen,’ zegt Maria.  
• Wees flexibel. Er is overal een oplossing voor.  
• Kies je woorden zorgvuldig. ‘Wil je voor ons werven?’ klinkt anders dan ‘Als je toch bij ouderen op bezoek bent, vertel dan over Kunst door de Brievenbus.’ 

Communicatie

Een andere succesfactor is communicatie. ‘In het begin overlegden we vaak,’ zegt Maria. ‘Inmiddels kennen we elkaar goed en kan dat een tandje minder. Nel begrijpt precies wat we doen en waarom. We geven elkaar ruimte en er is een klik tussen ons. Dat is misschien wel de belangrijkste succesfactor. En natuurlijk hebben we fouten gemaakt. Maar elke fout hebben we sámen gemaakt en daar hebben we samen van geleerd.’  

Financiën 

‘Het meeste geld gaat naar uren voor kunstenaars,’ zegt Maria. ‘Vrijwilligers krijgen een reiskostenvergoeding en soms een cadeautje. Daarnaast mogen ze workshops volgen. Alles wordt betaald uit subsidies. We werken met vaste partners, zoals het ziekenhuis, zorgkoepels en ouderenfondsen. Zo’n partnerschap duurt vier jaar en vormt een solide basis. Onze programmaleider heeft een neus voor wat leeft in de samenleving. Daar bedenkt ze programma’s bij waar ze subsidies voor aanvraagt. We krijgen ook geld van de gemeentes waar we actief zijn en van het Cultuur en Erfgoedpact Achterhoek. Deelname aan activiteiten is in principe gratis. Zo houden we het laagdrempelig.’

Fonds voor Cultuurparticipatie

Na een jaar Kunst aan de Keukentafel in Bronckhorst was de subsidie op. ‘Dan heb je zoveel gebouwd dat het jammer is om te stoppen,’ zegt Maria. ‘Dankzij het Fonds voor Cultuurparticipatie kunnen we doorgaan en het project uitbreiden naar vijf gemeenten. Daar leiden we nu een paar ‘Nellen’ op. Door wat we geleerd hebben in Bronckhorst, gaat het makkelijker. Maar het blijft maatwerk, want kunstactiviteiten in de zorg zijn overal anders geregeld. Daar passen we de plannen op aan.’  

Effect

‘Actief zijn met kunst is gezond,’ zegt Maria. ‘Dat zien we elke dag. Momenteel doen we mee aan een landelijk onderzoek van ZonMw naar het effect van kunst in de zorg. We hopen dat we door de onderzoeksresultaten makkelijker binnenkomen bij gemeenten. En dat ook zorgverzekeraars een bijdrage gaan leveren. Ze hebben grote belangen bij kunstactiviteiten voor ouderen, maar dat onderkennen ze nog niet.’ ‘Het zou mooi zijn,’ zegt Nel, ‘als je in de toekomst een uurtje kunst krijgt voorgeschreven, in plaats van een pilletje.’ 

Lang Leve Kunst en Naoberschap

De Gruitpoort is een broedplaats van culturele activiteiten in Doetinchem. Lang Leve Kunst en Naoberschap is het programma voor ouderen. Hier werkt Maria vierentwintig uur per week als projectleider en Nel gemiddeld acht als vrijwilliger. Maria organiseert kunstactiviteiten bij ouderen thuis, samen met 200 vrijwilligers, kunstenaars, gemeenten en zorgpartners.   

Meer informatie? Lees over Lang Leve Kunst en Naoberschap en over Kunst aan de Keukentafel. 

Voor meer informatie over kunst en ouderen kun je contact opnemen met LKCA, ingridsmit@lkca.nl of met angelavandijk@lkca.nl.